Dodenherdenking: toespraak burgemeester

Lees hier de toespraak die burgemeester Danny de Vries gaf tijdens de Dodenherdenking in Oudewater.

"Ik schaam mij.

Ik schaam mij diep als ik zie wat er in de wereld gebeurt.

Zij die voor onze vrijheid zijn gestorven, mogen niet voor niets zijn gevallen.

Nu sta ik hier in vrijheid en vrede, maar hoe was het voor hen om in gebondenheid en onderdrukking te leven? Wat moet het voor hen zijn geweest om geen toekomst, rechten of stem te hebben?

Ik schaam mij niet omdat wij herdenken – dat is waardevol en noodzakelijk – maar omdat ik soms vrees dat we denken dat herdenken genoeg is. Mooie woorden en bloemenkransen dragen de belofte van vrijheid en vrede niet. Echte eer voor hen die hun leven gaven, vraagt om waakzaamheid, betrokkenheid en moed – ook vandaag, ook van ons.

Als burgemeester voel ik de verantwoordelijkheid om te beschermen en te verbinden, maar ik kan dat niet alleen. Niemand kan dat alleen. We moeten samen voor elkaar zorgen en weerbaar worden tegen zichtbare dreigingen en sluipende gevaren zoals wantrouwen, desinformatie, uitsluiting en verdeeldheid.

We leven al 80 jaar in vrijheid en vrede, zonder oorlog. We hebben in veiligheid kunnen leven, onze stem kunnen laten horen, onze meningen vrij kunnen delen, kunnen liefhebben wie we willen, en kunnen geloven – of juist niet. Vrijheid is geen vanzelfsprekendheid; ze werd bevochten, ook hier in Oudewater. De mensen die zich daarvoor hebben ingezet verdienen blijvende erkenning.

Vandaag staan we stil bij het belang van vrijheid en vrede, niet alleen in het verleden, maar ook in het heden. We mogen trots zijn op onze veteranen – mannen en vrouwen die zich al decennialang inzetten voor vrede en veiligheid, vaak in moeilijke en gevaarlijke omstandigheden, ver van huis. Hun toewijding laat zien dat vrijheid geen grens kent, en dat vrede iets is waar we samen verantwoordelijkheid voor dragen.

Acht decennia vrijheid vormen een kostbaar geschenk – opgebouwd uit offers, gedragen door hoop. Deze decennia van vrede zijn niet vanzelfsprekend, maar het resultaat van voortdurende inzet voor democratie, rechtvaardigheid en wederzijds begrip. Elke generatie draagt de verantwoordelijkheid om deze vrijheid te koesteren, te bewaken en door te geven.

Echter, hoe langer de Tweede Wereldoorlog achter ons ligt, hoe minder mensen er nog zijn die een actieve herinnering hebben aan de verschrikkingen van toen. Juist daarom is het belangrijk om de lessen uit die tijd niet te vergeten en te erkennen. De interactieve wandeling ‘Een kist vol verhalen’ over het Oudewaterse oorlogsverleden, draagt op respectvolle wijze bij aan dit collectieve herinneren. Oorlog, toen en nu, heeft een grote impact op onze samenleving. Oudewater heeft dat zelf ondervonden. Dit monument aan de Waardsedijk houdt de herinnering aan die tijd levend, maar herinnert ons ook aan de plicht om te blijven werken aan die vrediger, gelukkige wereld.

We staan vandaag stil bij wat het betekent om vrij te zijn – en bij wat dat ons heeft gebracht: vertrouwen, stabiliteit, ruimte om te groeien. We leven in een wereld waarin onzekerheid de norm is – van oorlog aan de randen van Europa, tot droogte en armoede in Afrika, van digitale dreigingen, fysieke sabotage tot maatschappelijke onrust en voortdurende desinformatie die onze maatschappij destabiliseren. We leven in een tijd waarin niet tanks, maar toetsenborden het strijdveld zijn, en waar vrijheid bedreigd wordt door stille cyberaanvallen en digitale beveiliging. Waar vroeger muren van steen mensen verdeelden, verrijzen nu digitale muren van firewalls en filters – onzichtbaar, maar even scheidend.

De vrijheid die wij zo vanzelfsprekend zijn gaan vinden, is voor anderen iets wat ze nog dagelijks – ieder op hun eigen manier – moeten bevechten. Ook hier in Nederland. De expositie op de Markt in onze binnenstad laat zien wat er gebeurt als er in een samenleving geen vrijheid en vrede meer is. En wat dat met mensen doet. Indringende portretten van mensen die nu in Oudewater wonen, afkomstig uit landen waar oorlog heerst. Waar religie, afkomst of geaardheid je leven in gevaar kan brengen.

Verhalen van mensen die de drang naar vrijheid en vrede onderstrepen.

Onze vrijheid en vrede staan tegenwoordig ernstig onder druk. Als ik alleen al kijk naar de LHBTIQ+ gemeenschap en de ontwikkelingen in Amerika en Hongarije. Landen waarin rechten worden afgenomen, het bestaan van mensen wordt ontkend, inclusie wordt beperkt en anti-wetten tegen deze doelgroep worden aangenomen, dan houd ik mijn hart vast en maak ik mij daar ernstig zorgen over. Onverdraagzaamheid richting welke doelgroep dan ook is onacceptabel. Ik realiseer mij echter dat dit slechts het begin is, en ik zie de echo’s van het verleden terug in het heden – in het wantrouwen tussen mensen, in het wij-zij-denken, in het steeds normaler worden van uitsluiting en haat.

Geef polarisatie, desinformatie en uitsluiting geen kans. Stop met het verheerlijken van de ik-maatschappij. Want vrijheid is nooit alleen een individueel recht – het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. In een tijd waarin tegenstellingen worden uitvergroot en feiten ter discussie staan, is het des te belangrijker dat we elkaar blijven zien, horen en vasthouden. We moeten ons goed realiseren dat in deze bizarre tijden, waarin we ons nu in een grijs gebied tussen vrede en oorlog bevinden, dat we met elkaar extra waakzaam moeten zijn. We hebben elkaar nodig. Meer dan ooit. Samen zijn we Oudewater. Zo simpel is het.

En samen kunnen wij dit aan. Maar dan moet er wel iets veranderen. In hoe we met elkaar omgaan. In hoe we verantwoordelijkheid nemen – niet alleen voor onszelf, maar ook voor de ander, voor de straat waarin we wonen, de stad waarin we leven, en de samenleving die we samen vormen. Vrijheid vraagt niet om toekijken, maar om meedoen. Niet om wijzen, maar om luisteren. De sterkste samenlevingen zijn die waarin mensen eigenaarschap nemen over hun buurt, hun dorp of stad, hun toekomst. De vraag is niet óf er in Nederland een volgende crisis komt – maar hoe voorbereid we zijn. En vooral: of we elkaar dan weten te vinden.

Tachtig jaar vrijheid en vrede geven ons een gevoel van stabiliteit, alsof veiligheid iets is dat vanzelf komt, iets wat geregeld is. Maar juist tijdens Dodenherdenking staan we stil bij het besef dat vrijheid niet te koop is, en veiligheid geen product is dat de overheid simpelweg voor ons levert. De illusie van maakbaarheid – dat systemen ons zullen beschermen, dat technologie ons veilig zal houden – mag ons niet in slaap wiegen. De geschiedenis leert ons dat vrede begint bij mensen.

Op de wereld om ons heen hebben we wellicht niet zo veel impact, maar in onze eigen stad kunnen we samen het verschil maken. Weerbaar en veerkrachtig zijn. Ik vraag u dan ook om met elkaar hierin stappen te zetten. Schud naïviteit en weerstand hieromtrent van u af. We moeten samen – u, de overheid, het bedrijfsleven, de netwerken in de stad – werken aan een maatschappij die weerbaar en veerkrachtig is. Veiligheid en weerbaarheid laten zich niet maken – maar we kunnen ze wél samen vormgeven. De wereld is in beweging, tijd ook voor ons om hier in Oudewater goed op voorbereid te zijn. Veerkracht betekent: mensen die zélf opstaan, gedragen door solidariteit en samenwerking. Praat met elkaar, wat kunt u voor elkaar betekenen en hoe zorgt u ervoor dat u ook zelf goed voorbereid bent op een noodsituatie. Wat heeft u daarvoor nodig?

En misschien vindt u dat ik overdrijf. Ik hoop uit de grond van mijn hart dat dit ook het geval is. Dat ik mij zorgen maak om niets. Maar wie kan mij die garantie geven?

Vanavond herdenken we de slachtoffers van oorlog en geweld, maar ook de mensen die hun leven hebben opgeofferd voor vrede en gerechtigheid. Mensen die zijn vervolgd, verraden, en vermoord. Mensen die hun leven gaven, uit verzet, in dienst, in hoop. We staan stil bij degenen die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid. Het is een moment van reflectie en dankbaarheid. En met dit monument, waar we nu staan, eren we specifiek de Oudewaterse verzetsmensen, oorlogsslachtoffers, en de Britse en Belgische militairen die tijdens de bezettingsjaren hun leven gaven in de strijd voor onze vrijheid.

Voor hen is deze stilte. Voor hen is dit moment.

Met trots en diepe dankbaarheid kijken we terug op 80 jaar van vrijheid en vrede. Maar laten we niet alleen terugkijken – laten we ook vooruit kijken. Want vrede is pas écht vrede als deze voor iedereen geldt. En vrijheid is pas waardevol als zij niemand uitsluit. In deze tijd, met de wereld die in beweging is, moeten we extra stappen zetten. Niet alleen om de vrijheid te bewaren, maar ook om de doden die we herdenken, te blijven eren. Niet alleen met woorden, maar met daden die verschil maken.

Nee. Ik wil geen oorlog. Nooit meer.

Maar ik spreek de hoop uit dat wij, samen, de verantwoordelijkheid nemen die bij ons ligt. Dat we waakzaam blijven over onze vrijheid en vrede. En dat we bereid zijn die te verdedigen, dat we voorbereid zijn – met woorden, met daden, en met elkaar. Niet uit angst, maar uit verbondenheid. Niet uit schuld, maar uit respect voor hen die hun leven gaven, zodat wij in vrijheid zouden kunnen leven.

Ik schaam mij – maar niet uit zwakte.

Ik schaam mij omdat ik weet hoe kostbaar onze vrijheid en vrede zijn, en hoe snel we deze vanzelfsprekend zijn gaan vinden.

Met het verleden in ons hart en de toekomst in onze handen, kiezen wij telkens weer voor vrede, vrijheid en verbondenheid. In Oudewater hebben wij samen de kracht dit levend te houden – vandaag, morgen en altijd."